ماجراي وحدت و ضد وحدت يمن ـ نگاهی کوتاه به تحولات این سرزمین استراتژیک در طول قرون

عبدالفتّاح اسماعيل (عبدالفتّاح اسماعیل علی الجوفی) يكي از بنيادگذاران جمهوري سوسياليستي يمن (يمن جنوبي) و اصطلاحا جمهوري دمکراتيک خلق شش سال پس از تبعيد به اين كشور بازگشت و 13 ژانويه 1986 در اينجا كشته شد. وي كه عقايد ماركسيستي داشت از سال 1969 تا 1980 رئيس جمهوري دمكراتيك خلق يمن بود و در اين سال در پي يك منازعه داخلي از كشور خارج شده بود.
     بندر عدن پایتخت يمن جنوبي از قرن 16 تا سال 1839 دركنترل عثماني بود و در اين سال انگلستان آن را تصرف كرد تا مانع هرگونه تعرض و لشكركشي دريايي يک قدرت اروپايي به هند شود كه در تصرف آن دولت بود. بندر عدن پس از گشايش آبراه سوئز اهميت فراوان به دست آورده است. همچنین هدف انگلستان از سلطه «فقط» بر یمن جنوبی که همانند افغانستان جنوبی و شرقی (منطقه پشتونها) عمیقا قبیله ای است و حکومت عملا از اختیارات سران قبایل؛ به دست آوردن جزیره استراتژیک یمنی سکوترا (سقطرا) واقع در اقیانوس هند بود که دریاسالار پرتغالی آلفونس دا آلبوکرکی (آلبوکرک) آن را «راه بند» مسیر ادویه (راه های دریایی مشرق زمین) و کلید اقیانوس هند خوانده، در سال 1507 تصرف کرده و ارگی در آنجا ساخته است. آلبوکرک از همین جزیره بود که با هفت کشتی توپدار و 500 تفنگدار دریایی وارد خلیج فارس شد و جزایر ایرانی هرمز، قشم و ... را تصرف کرد. ایرانیان در آن زمان سلاح آتشین نداشتند زیرا که پادشاه وقت ـ شاه اسماعیل صفوی ـ بکاربردن توپ و تفنگ را خلاف مُروّت و مردانگی می پنداشت. یمن در دریاهای اطراف خود دارای 200 جزیره است.
     در سال 1965 دو گروه ناسيوناليست عرب با ائتلاف با قبايل منطقه، فدراسيون عربستان جنوبي را در عدن تشكيل دادند و دو سال بعد كنترل اين سرزمين را كه در شمال با يمن (یمن صنعا) و در شرق با عمّان هم مرز بود از دست انگلستان خارج كردند. در ژوئن سال 1969 حكومت به دست گروه ماركسيستي اين ائتلاف به رياست عبدالفتّاح اسماعيل افتاد و به جمهوري دمكراتيك خلق يمن تغيير نام داد و با شوروي، چين و كوبا روابط دوستانه برقرار كرد و مسئله ظفار را با كشورعُمّان به وجود آورد که شاه وقت (ایران) به اشاره واشنگتن و لندن در این جنگ درگیر شد و نیروی نظامی به عمّان فرستاد. . روسها از دهه 1960 متوجه اهمیت استراتژیک سکوترای 30 هزارنفری شده بودند که انگلیستان از قرن نوزدهم در آنجا پایگاه نظامی دایر کرده بود ولی فروپاشی شوروی مانع انجام برنامه های آنان شد. اینک غرب (ناتو) چشم به سکوترا بسته و بزرگ کردن قضیه هواداران القاعده در یمن (به دنبال دستگیر کردن عمر فاروق عبدالمطلب ـ جوان نیجریه ای) احتمالا به همین منظور بود.
     همزمان با حمایت دولتهای مارکسیستی از یمن جنوبی، جمهوري يمن (صنعا) نيز مورد تاييد و حمایت دولت سعودي كه قبلا از امام زيديه آنجا (در برابر تعرض مصر ـ جمال عبدالناصر) حمايت مي كرد قرار گرفت و دو يمن در سال 1972 مذاكره با يكديگر را براي تشكيل يك کنفدراسيون آغاز كردند كه به نتيجه رسيد. ناظران امور آسیای غربی همان وقت گفته بودند که تحقق وحدت واقعی دو یمن و طولانی بودن عمر کنفدراسیون را بعید می دانند زیرا که اکثریت مردم یمن شمالی شیعه و این ناحيه که سه قرن و تا یکم نوامبر 1918 (ده روز مانده به پایان جنگ جهانی اول) تحت الحمایه عثمانی بود توسط امام شیعیان زیدیه اداره می شد و حکومت امام آن تا سال 1962 ادامه داشت. حال آنکه اکثریت نفوس یمن جنوبی سُنی شافعی هستند.
     اختلاف نظر دو بخش شمالی و جنوبی فدراسيون يمن در سال 1979 گسترش يافت و كار به جنگ كشيد كه در اپریل سال 1980 عبدالفتاح اسماعيل رئيس بخش جنوبي از كشور خارج و به تبعيد رفت و علي ناصر محمد برجايش نشست.
     عبدالفتاح در ژانويه 1986 به يمن جنوبي بازگشت كه كشته شد و علي ناصر محمد (علی ناصر محمد الحسنی) هم فرار كرد. پس از اين دو رويداد بود که مذاكرات وحدت ميان دو يمن و اين بار وحدت كامل (نه کنفدراسیونی از دو کشور مستقل) از سر گرفته شد و بیست و دوم ماه مه 1990 به نتیجه رسید و پس از 14 قرن (از زمان پایان تمشيّت ایران بر امور یمن که از دوران خسروانوشیروان آغاز شده بود) كشور واحد يمن به وجود آمد كه علي عبدالله صالح (از شمال و از پیروان زیدیه) رئيس كشور و علي سالم البيض (از جنوب) مرد شماره 2 اين جمهوري شد كه سه سال و چند ماه بعد علي سالم البيض به حالت قهر از دولت واحد خارج شد به جنوب رفت و اعلام استقلال كرد.
     در پي اين اقدام يک جنگ داخلي شديد و پرتلفات ميان شمال و جنوب يمن آغاز شد كه در ژوئيه 1994 پس از نزديك به سه ماه به سود شمال پايان يافت و سران حكومت جنوب به خارج فرار كردند، وحدت برقرار شد و علي عبدالله صالح رئيس جمهوري يمن فرمان عفو عمومي داد كه تنها 16 تن را شامل نمي شد.
    پس از تامین وحدت یمن بوده است که نسبت پیروان مذهب به این صورت درآمده است: سنی های یمن 53 و شیعیان 47 درصد. یمن 550 هزار کیلومتری و 24 میلیونی که هنوز با دولت سعودی اختلاف ارضی دارد با داشتن دویست جزیره از جمله سکوترا و ناظر بر باب المندب و شاخ آفریقا بودن یک منطقه استراتژیک جهان است. ابوبکر القربی وزیر امور خارجه جمهوری یمن در ژانویه 2010 و زمانی که خبر از احتمال استقرار نظامی غرب در سرزمین یمن بود اعلام کرد که این دولت با ورود واحدهای رزمی خارجی ازجمله نظامیان آمریکا به یمن بنام مبارزه با القاعده مخالف است و چنین اجازه ای را نخواهد داد. دولت یمن نمی خواهد که به صورت افغانستان درآید ولی با آموزش نظامیان و پلیس یمن توسط مستشاران غرب مخالفت ندارد!. از فوريه و بويژه از مارس 2011 بارديگر اعتراض، تظاهرات، نا امني و زد و خوردهاي مسلحانه يمن را فرا گرفته و 12 ژانويه 2012 يک مورد جنگ سني و شيعه در شمال يمن با 20 کشته مشاهده شد.
    ارباب تفسیر ضمن اظهار نظر نسبت به تحولات پس از دستگیری جوان نیجریه ای که در یمن زبان عربی می آموخت (عمر فاروق عبدالمطلب) در فرودگاه دیترویت آمریکا و آغاز ناامني هاي بعد از آن و حتي مجروح شدن رئيس جمهور نوشتند که با ادامه حمايت خارجي از اين دسته و آن دسته وحدت یمن از میان خواهد رفت و پای قدرتهای متعدد و هرکدام به حمایت از یک منطقه و یک قبیله بمیان کشیده خواهد شد و بايد دانست که يمن با ترکيبي که دارد با کشورهاي عربي ديگر فرق دارد.